Een optimaal binnenklimaat is voor collecties in musea en depots van groot belang. Dat doen de Nederlandse musea met professionele klimaatinstallaties, die zorgen dat de temperatuur en de luchtvochtigheid stabiel blijven. Zet je de verwarming lager, dan moet je dat compenseren door meer vocht uit de lucht te halen, wat ook weer energie kost. Een onjuist binnenklimaat kan collectieobjecten beschadigen, door bijvoorbeeld schimmelvorming. Vandaar dat de verwarming lager zetten voor veel musea geen optie is.
Veel musea werken al jaren aan verduurzaming van hun gebouwen. De realiteit is ook dat veel musea in oudere monumenten zijn gehuisvest, waar de monumentale status beperkingen oplevert voor energiebesparing. Verduurzamingsprojecten zijn dus pas op een langere termijn een oplossing voor deze urgente uitdaging.
Hoe groot de nood is blijkt uit de voorbeelden die de leden van de Museumvereniging bij hun branchevereniging aandragen. Het Glasmuseum uit Leerdam gaf aan dat zij hun Glasblazerij deze winter al zullen moeten sluiten vanwege de energiekosten die met meer dan 250% zijn gestegen.
Ook musea door het hele land met de gemeente als hoofdfinancier hebben te maken met kostenstijgingen. Stedelijk Museum Schiedam werd geconfronteerd met een stijging van in de € 80.000 naar € 250.000. Voor een groot gemeentelijk museum als Kunstmuseum Den Haag stijgen de energielasten van in de € 400.000 naar meer dan € 850.000. Voor een gemeentelijk museum als Stadsmuseum Harderwijk betekent een stijging van de energiekosten van ruim € 15.000 aanzienlijk minder budget voor tentoonstellingen om bezoekers aan te trekken. Ook veel van de particuliere musea worden geraakt, terwijl zij nog meer dan andere musea afhankelijk zijn van publieksinkomsten. Museum Panorama Mesdag in Den Haag moest recent een nieuw energiecontract afsluiten en werd geconfronteerd met een stijging van jaarlijks € 120.000.
Voor de grotere musea loopt de energiekostenstijging in de miljoenen euro’s. Dit raakt de musea aan het Museumplein zoals het Rijksmuseum, maar ook Museum Naturalis in Leiden en het Nationaal Museum voor Wereldculturen, bekend van onder andere het Tropenmuseum in Amsterdam en Museum Volkenkunde in Leiden.
De prijsstijgingen voor energie komen op het moment dat verschraling voor het museale landschap dreigt. Twee jaar op rij zijn de bezoekersaantallen fors gedaald en ook dit jaar blijft het bezoek nog flink achter. Hierdoor zijn bij musea in het hele land reserves verdampt. Ook hebben zij minder middelen om te investeren en innoveren. Recente cijfers van de Museumvereniging illustreren een daling in het aantal tentoonstellingen met 37%. Stijgende loonkosten en inflatie brengen de musea nog verder in de verdrukking.
Voor de ruim 470 musea lijkt op basis van enkele scenario’s de energiecomponent als onderdeel van de totale omzet te stijgen van 2,1 % in 2021 naar tussen de 5 en 7,5 %. Op een omzet van 1,049 miljard euro betekent dit een kostenstijging van 22,4 miljoen euro in 2021 naar tussen de 50 en 80 miljoen euro in 2023. Kostenstijgingen op deze schaal kunnen instellingen niet zomaar opvangen. Zonder gerichte steun door het rijk, maar ook van gemeenten en provincies, zullen aanzienlijke aantallen musea onherroepelijk rode cijfers gaan schrijven, die niet of nauwelijks op te vangen zijn met een weerstandvermogen. Doorberekening in ticketprijzen brengt de toegang tot musea ernstig in gevaar. De Museumvereniging doet in deze uitzonderlijke situatie daarom opnieuw een beroep op de diverse overheden om de musea en culturele sector te steunen, zoals zij dat gelukkig in coronatijd ook volop gedaan hebben. Zodat hopelijk volgend jaar de energieprijzen weer genormaliseerd zijn, de coronadreiging nog slechts een herinnering is, en musea weer kunnen doen wat zij het liefst doen: het publiek verbazen, verrassen en verrijken met hun verhalen en de pronkstukken uit hun collecties.
Beeld: Johannes Vermeer Meisje met de parel, c. 1665, Mauritshuis, Den Haag
Illustrator: Jasper Schreurs, Roughmen
