Digitalisering

Musea hebben de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in digitalisering van hun collectie en ontsluiting voor een groter publiek. Dat betaalt zich uit tijdens de coronacrisis. Musea hebben nu driekwart van hun permanente collectie gedigitaliseerd en het grootste deel daarvan is online beschikbaar, voornamelijk via de websites van musea en sociale media. Twee derde van de collectie is via internet toegankelijk voor het publiek. Online activiteiten bij 82% van de musea, uiteenlopend van virtuele rondleidingen tot opdrachten of challenges voor online bezoekers.  

Integraal onderdeel

Digitalisering is een integraal onderdeel van het beleid van musea: collecties worden geregistreerd in databases, musea ontsluiten collecties online voor het publiek en zetten digitale technieken in voor tentoonstellingen. Daarbij zorgt digitalisering voor de toegankelijkheid van originele kennisbronnen, waarmee het kan bijdragen aan actuele, maatschappelijke opgaven als bijvoorbeeld kansengelijkheid, de Nederlandse identiteit en een florerende economie. Musea hebben de afgelopen jaren een flinke inhaalslag gemaakt met het digitaliseren van hun collecties. 

Collectieregistratie

De afgelopen jaren hebben musea veel bereikt op het gebied van registratie: vrijwel alle musea die een rijkscollectie beheren, werken met een geautomatiseerde collectieregistratie. Als Museumvereniging constateren we dat een aantal musea op het gebied van collectieregistratie nog een achterstand hebben. Mede doordat de middelen voor digitalisering ontoereikend zijn voor onder meer kleine(re) musea en musea die met enorme hoeveelheden objecten werken.

Collectiemobiliteit

Collectiemobiliteit van musea heeft dankzij digitalisering een extra impuls gekregen; museale collecties zijn voor een groter en diverser publiek toegankelijk en het aantal bruiklenen is de afgelopen jaren gestegen. Doordat musea elkaars collecties online kunnen raadplegen, zijn deze beter zichtbaar en zijn musea beter op de hoogte van elkaars kunstwerken en erfgoedobjecten.

Born digital

Musea moeten zelf stilstaan bij de vraag wat belangrijk is om te digitaliseren en wat niet. Materiaal dat van oorsprong digitaal is, verdient bijzondere aandacht. Doordat hard- en software in snel tempo verouderen, is dit type erfgoed kwetsbaar en kan het gebeuren dat het in de toekomst niet meer geraadpleegd of hergebruikt kan worden.

Netwerk Digitaal Erfgoed

Het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE) is een samenwerkingsverband van partijen in de Nederlandse erfgoedsector. De missie van het NDE is om met alle erfgoedinstellingen in Nederland een stelsel van landelijke voorzieningen en diensten te ontwikkelen voor het verbeteren van de zichtbaarheid, bruikbaarheid en houdbaarheid van digitaal erfgoed. Om zo gezamenlijk meer maatschappelijke meerwaarde van ons digitale erfgoed te creëren. Als Museumvereniging concluderen wij ons dat de NDE in het museale veld nog niet erg bekend is. De Raad voor Cultuur pleit ervoor dat de rijksoverheid erop toeziet dat de nationale strategie ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd en dat het NDE een meer leidende positie gaat spelen in de regie van het Nederlandse digitaliseringsbeleid van musea.

Metamorfoze

Als Museumvereniging zien wij digitalisering als een integraal onderdeel van het beleid over behoud en beheer van musea. Waarbij niet alleen de collecties, maar ook de archieven van musea, aandacht verdienen. Het digitaliseringsprogramma Metamorfoze, een initiatief van het ministerie van OCW, is hierin een belangrijke speler. Samen met de Koninklijke Bibliotheeken het Nationaal Archief voor het traject Archieven en Collecties (AC) draagt zij zorg voor het behoud van het papieren erfgoed.

Drie fasen

Digitalisering bestaat grofweg uit drie fasen. De eerste fase is het houdbaar maken van de collectie. Dit heeft betrekking op het daadwerkelijk digitaal beschikbaar stellen van de analoge collectie door afbeeldingen en beschrijvingen te uploaden op de server. De tweede fase gaat over het bruikbaar maken van de online collectie. Het digitaal beschikbaar stellen van een collectie is één ding, het moet ook vindbaar zijn. De derde fase gaat over het zichtbaar maken van digitaal erfgoed.

Auteurswet

Een belangrijke reden dat niet al het digitale erfgoed zichtbaar is voor het publiek is de angst voor claims. Door beperkingen in de auteurswet kunnen musea hun historische collecties van na 1870 niet online vrijgeven voor onderwijs, onderzoek of persoonlijke belangstelling zonder jaarlijks grote bedragen te betalen voor het afkopen van de auteursrechten. Daarom is niet al het gedigitaliseerde erfgoed vrij toegankelijk. 26 maart 2019 is een Europese richtlijn aangenomen, die aanzet tot modernisering van de auteurswet. De Nederlandse regering is bezig met het implementeren van deze richtlijn. 

Investeringen in digitalisering

De uitdagingen waar de museale sector voorstaat, wat betreft het digitaliseren van collecties en toegankelijk maken van digitaal erfgoed voor een breed publiek, vragen om langjarige financiële ondersteuning. Als Museumvereniging zetten we daarom in op een duurzaam digitaliseringsbeleid en dito bekostiging door het Rijk.

Verhogen cyberveiligheid

De sector loopt op het vlak van cyber security steeds meer risico’s, zowel op het gebied van data over waardevolle collectieobjecten als transport. Een substantieel budget is vereist om alle lagen van digitalisering op orde te krijgen én de cyberveiligheid van collecties te verhogen.